Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 với những yêu cầu về chuyển đổi số cùng sự thay đổi thói quen của người tiêu dùng đã có những tác động không nhỏ đến ngành bán lẻ Việt Nam. Doanh thu bán lẻ có sự tăng trưởng vượt bậc, chứng minh được sức mạnh số khi ứng dụng các công nghệ kỹ thuật hiện đại và tập trung sâu vào trải nghiệm của khách hàng, từ đó hình thành nên những xu hướng chính trong chuyển đổi số ngành bán lẻ Việt Nam.
Việt Nam một trong những thị trường bán lẻ hấp dẫn nhất toàn cầu
Việt Nam hiện được đánh giá là một trong những thị trường bán lẻ hấp dẫn nhất toàn cầu, đứng ở top đầu trong nhóm 30 quốc gia có tiềm năng và mức độ hấp dẫn đầu tư trong lĩnh vực bán lẻ. Theo Bộ Công Thương, ngành Bán lẻ Việt Nam hiện có quy mô thị trường 142 tỷ USD và dự báo có thể tăng lên 350 tỷ USD vào năm 2025, đóng góp tới 59% GDP. Đồng thời, bất chấp kinh tế thế giới có nhiều bất ổn, Việt Nam với nền kinh tế, chính trị ổn định, quy mô dân số lớn đạt 100 triệu dân cũng thu hút và giành được sự quan tâm, đầu tư của các nhà bán lẻ lớn trên thế giới. Ngay từ đầu năm 2023, nhà bán lẻ hàng đầu Thái Lan là Central Retail Corporation (CRC) đã công bố khoản đầu tư lớn nhất, với tổng trị giá 50 tỷ baht (tương đương 1,45 tỷ USD) trong giai đoạn 2023-2027 để tăng tốc hiện diện của doanh nghiệp này tại thị trường Việt. Tập đoàn bán lẻ Nhật Bản - Aeon cũng đang đẩy nhanh việc mở thêm các trung tâm thương mại, siêu thị tại Việt Nam, dự định đến năm 2025 sẽ tăng gấp 3 lần số lượng trung tâm thương mại trên cả nước. Ngoài ra, còn rất nhiều tên tuổi trong và ngoài nước hiện diện ở Việt Nam như BRG Retail, Sumitomo, Uniqlo…
Sự tham gia của chuyển đổi số đã làm thay đổi cục diện ngành bán lẻ, từ đó hình thành các xu hướng mới
Sức hấp dẫn của thị trường bán lẻ Việt Nam ngày càng gia tăng, nhất là trong bối cảnh thời đại công nghiệp 4.0 bùng nổ và xu thế chuyển đổi số được ứng dụng mạnh mẽ vào ngành này. Đặc biệt vài năm trở lại đây, lĩnh vực bán lẻ đã trải qua sự biến đổi liên tục bởi sự thay đổi về hành vi mua bán của người tiêu dùng trước tác động của dịch bệnh Covid-19. Điều này cũng đòi hỏi doanh nghiệp bán lẻ phải chuyển đổi phương thức bán hàng, vận hành, quản lý từ phương thức truyền thống sang phương thức trực tuyến với sự hỗ trợ của công nghệ.
Dẫn chứng về sự tăng trưởng của ngành bán lẻ khi tham gia vào chuyển đổi số, từ báo cáo Tình hình kinh tế - xã hội của Tổng cục Thống kê có thể thấy, trước khi đại dịch bùng phát, năm 2019, GDP cả nước đạt kết quả ấn tượng với tốc độ tăng 7,02%, trong đó, ngành bán buôn, bán lẻ có tốc độ tăng trưởng đạt 8,82% so với năm 2018. Đến năm 2022, khi nền kinh tế dần phục hồi, tổng sản phẩm trong nước (GDP) tăng 8,02% so với năm trước, đạt mức tăng trưởng cao nhất trong cả giai đoạn 2020-2022. Trong đó, đóng góp vào mức tăng của tổng giá trị tăng thêm toàn nền kinh tế có một số ngành dịch vụ thị trường, đặc biệt phải kể đến ngành bán buôn, bán lẻ với tổng mức bán lẻ hàng hóa đạt 4.475,9 nghìn tỷ đồng, tăng 14,4% so với năm 2021; tốc độ tăng trưởng cao đạt 2 con số với 10,15%, đóng góp 0,69% điểm phần trăm vào tổng sản phẩm trong nước. Tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng năm 2022 tăng 15% so với năm 2019 - năm trước khi xảy ra dịch Covid-19. Trong 4 tháng đầu năm 2023, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng đạt 2.007,3 nghìn tỷ đồng, tăng 12,8% so với cùng kỳ năm trước, trong đó doanh thu bán lẻ hàng hóa ước đạt 1.581,4 nghìn tỷ đồng, tăng 10,5% so với cùng kỳ năm trước (loại trừ yếu tố giá tăng 6,4%). Trong đó, nhóm hàng lương thực, thực phẩm tăng 14,5%; may mặc tăng 9,8%; phương tiện đi lại (trừ ô tô) tăng 4,1%; đồ dùng, dụng cụ, trang thiết bị gia đình tăng 2,4%; riêng nhóm vật phẩm văn hoá, giáo dục giảm 1,1%. Doanh thu bán lẻ hàng hóa 4 tháng đầu năm 2023 so với cùng kỳ năm trước của một số địa phương tăng khá mạnh: Bình Định tăng 14,7%; Đồng Nai tăng 12,9%; Bình Dương tăng 12,2%; Cần Thơ và Thanh Hóa cùng tăng 11,4%; Hải Phòng tăng 10,0%; Quảng Ninh tăng 9,5%; Thành phố Hồ Chí Minh tăng 9,1%; Hà Nội tăng 9,0%; Đà Nẵng tăng 7,2%.
Những xu hướng chính trong chuyển đổi số ngành bán lẻ Việt Nam
Sự tham gia của chuyển đổi số đã làm thay đổi cục diện ngành bán lẻ, từ đó hình thành các xu hướng mới như: Chuyển đổi hình thức bán hàng từ hình thức trực tiếp sang trực tuyến; dịch vụ thanh toán được số hóa; tự động hóa trong chăm sóc và quản trị khách hàng... Một số xu hướng kinh doanh bán lẻ cụ thể như sau:
Thứ nhất, chuyển đổi kênh bán hàng truyền thống sang kênh bán hàng hiện đại: Chuyển đổi số đã góp phần thay đổi cục diện, chuyển các kênh phân phối từ cửa hàng/quầy bán hàng/điểm bán trực tiếp khác sang xây dựng kênh bán hàng online trên các trang mạng xã hội, website, sàn thương mại điện tử. Thực tế cho thấy, sau khi thể hiện vai trò “phao cứu sinh” cho ngành bán lẻ trong giai đoạn đại dịch Covid-19 bùng nổ, thương mại điện tử đã chính thức trở thành một xu hướng tất yếu của ngành. Thậm chí, đã trở thành yếu tố hàng đầu quyết định sự tồn tại của doanh nghiệp trong bối cảnh hiện nay. Theo Sách Trắng thương mại điện tử Việt Nam năm 2022, sau 7 năm, thị trường thương mại điện tử Việt Nam đạt nhiều kết quả ấn tượng. Nếu như năm 2015, thương mại điện tử bán lẻ Việt Nam mới chỉ đạt 5 tỷ USD, tăng 23% so với năm trước thì đến năm 2018, con số này đã đạt mức 8,06 tỷ USD (tăng 30% so với năm 2017).
Sang năm 2019, thương mại điện tử Việt Nam chính thức vượt mốc 10 tỷ USD, đạt 11,8 tỷ USD vào năm 2020, tiếp tục tăng lên 13,7 tỷ USD vào năm 2021. Thông tin từ Bộ Công Thương, năm 2022, quy mô thị trường thương mại điện tử bán lẻ Việt Nam ước đạt 16,4 tỷ USD, chiếm 7,5% doanh thu hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng cả nước. Các nền tảng bán hàng online phổ biến như: Lazada, Shopee, Tiki, Chotot… đều cho thấy sự sôi động và sức tăng trưởng mạnh của các nhóm ngành hàng; cùng với đó là hoạt động thương mại bán lẻ qua các nền tảng mạng xã hội như Facebook, Tiktok… cũng đang nở rộ. Đến nay, hoạt động thương mại điện tử tiếp tục phát triển và trở thành kênh phân phối hàng hóa quan trọng, với tốc độ tăng trưởng bình quân 20%/năm đưa Việt Nam vào nhóm 5 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử hàng đầu thế giới. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng, quy mô thương mại điện tử bán lẻ hiện ở mức 7,5% là khá khiên tốn so với thị trường bán lẻ Việt Nam hiện có trị giá khoảng 250 tỷ USD. Do đó, thương mại điện tử bán lẻ được dự đoán tiếp tục sẽ là xu thế phát triển trong thời gian tới và có thể đạt mức tăng trưởng 28% với trị giá khoảng 40 tỷ USD. Các sản phẩm được mua online nhiều nhất là sản phẩm thời trang, thiết bị gia dụng…
Thứ hai, quá trình giao dịch thương mại hàng hóa bán lẻ có sự cộng tác với dịch vụ thanh toán được số hóa: Thanh toán điện tử, dịch vụ giao hàng tận nơi, tích điểm điện tử, mã khuyến mãi,… Sự dịch chuyển từ mua hàng trực tiếp chuyển sang trực tuyến phát triển từ thời kỳ dịch Covid-19 bùng phát đến nay đã kéo theo sự thay đổi về phương thức thanh toán từ sử dụng tiền mặt sang các phương thức thanh toán không dùng tiền mặt thông qua quét mã chuyển khoản, quẹt thẻ… Theo đó, số lượng giao dịch cũng như giá trị thanh toán không dùng tiền mặt của Việt Nam từ năm 2020 đến nay cũng tăng lên đáng kể.
Báo cáo Vietnam Digital 2023 cho thấy, thời điểm tháng 01/2023, Việt Nam có 77,93 triệu người dùng Internet, chiếm khoảng 79,1% dân số, tăng thêm 5,3 triệu người (tương đương tăng 7,3%) so với đầu năm 2022. Với tỷ lệ dân số sử dụng thiết bị thông minh có kết nối internet cao cùng những chính sách tạo thuận lợi của Chính phủ để đẩy mạnh thanh toán không dùng tiền mặt, từ năm 2020, số lượng tài khoản thanh toán của cá nhân trong các hệ thống ngân hàng đã tăng lên rất nhanh. Thông tin từ Ngân hàng nhà nước, nếu như cuối năm 2019, số lượng tài khoản thanh toán của cá nhân trong hệ thống ngân hàng mới chỉ là 88,5 triệu tài khoản thì đến hết năm 2021, con số này đã tăng lên gấp 1,3 lần, đạt gần 115,2 triệu tài khoản. Bình quân trong 02 năm 2020-2021, tốc độ tăng số lượng tài khoản thanh toán của cá nhân đạt 14,1%/năm, cao hơn nhiều so với mức tăng 10,9% của năm 2019. Bên cạnh thanh toán trực tuyến qua tài khoản ngân hàng, dịch vụ Mobile Money không cần tài khoản ngân hàng được mở rộng, góp phần thúc đẩy hoạt động thanh toán số hóa ngành bán lẻ “len lỏi” tới chợ dân sinh, cửa hàng tạp hóa… các vùng nông thôn, miền núi, vùng sâu vùng xa.
Thứ ba, tự động hóa trong quản trị và chăm sóc khách hàng thông qua sử dụng dữ liệu điện toán đám mây, phần mềm thu thập, quản lý và chăm sóc khách hàng công nghệ AI: Việc ứng dụng thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 trong cuộc chuyển mình số hóa của ngành bán lẻ đang đem lại nhiều tiện ích đối với người bán. Nhờ ứng dụng các thành tựu số trong quản trị quan hệ khách hàng, cụ thể như các phần mềm tự động hóa bán hàng có thể lưu trữ và phân loại các tệp khách hàng theo nhu cầu khác nhau và theo dõi quá trình mua hàng của khách hàng đó; dựa vào những thói quen người dùng, nhân viên bán hàng từ đó đưa ra các hoạt động chăm sóc, hỗ trợ với mục đích nâng cao tỉ lệ chuyển đổi đơn hàng hơn. Người bán có thể cùng lúc thực hiện công việc tư vấn, chăm sóc khách hàng với số lượng lớn, từ đó nhận được nhiều đơn hàng hơn so với cách thức sử dụng nguồn lực con người truyền thống. Ngoài ra, tự động hóa trong thương mại bán lẻ còn đem lại nhiều lợi ích như: Giảm chi phí, tăng hiệu quả hoạt động, đồng bộ hóa dữ liệu, xử lý linh hoạt tối ưu hóa quy trình bán hàng và quản lý tệp khách hàng. Với những lợi ích thiết thực, quá trình này được cho sẽ là một trong những xu thế thời đại của ngành bán lẻ cả trong hiện tại và tương lai.
Thứ tư, ứng dụng giải pháp công nghệ để quản trị và vận hành doanh nghiệp bán lẻ: Đứng trước “miếng bánh bán lẻ” màu mỡ, với thị phần đầy tiềm năng đang thu hút nhiều sự quan tâm và đầu tư, nhiều nền tảng, giải pháp công nghệ số cũng đã, đang và sẽ hướng tới ngành này. Hiện có nhiều phần mềm công nghệ có thể hỗ trợ doanh nghiệp cũng như cá nhân bán lẻ với những giải pháp như: Sử dụng những phần mềm cung cấp giải pháp quản lý hàng hóa, bán hàng tự động, giải pháp ERP hỗ trợ xây dựng, tùy chỉnh và quản lý web thương mại điện tử, quản lý nhân sự, tài chính, hoạt động marketing... Điều này khá hiệu quả, nhất là đối với những doanh nghiệp bán lẻ lớn có quy trình làm việc phức tạp.
Câu chuyện chuyển đổi số ngành bán lẻ đang là vấn đề được quan tâm hàng đầu bởi đây thực sự là một ngành dịch vụ nhiều tiềm năng phát triển, mang lại lợi ích đáng kể cho nền kinh tế nước nhà. Tuy nhiên, để chuyển đổi số ngành bán lẻ Việt Nam phát triển theo xu hướng tích cực cần có thể chế chính sách cùng hành lang pháp lý đáp ứng kịp thời với thực tế. Đây chính là thách thức, đồng thời cũng là vấn đề được Chính phủ quan tâm chỉ đạo sát sao bằng nhiều chủ trương, chính sách. Kỳ vọng với các xu hướng mới hình thành trong chuyển đổi số, quy mô bán lẻ Việt Nam sẽ đạt tới con số 350 tỷ USD vào năm 2025 như dự đoán, góp phần thực hiện thành công Chiến lược phát triển thương mại trong nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045./.
Thứ nhất, chuyển đổi kênh bán hàng truyền thống sang kênh bán hàng hiện đại: Chuyển đổi số đã góp phần thay đổi cục diện, chuyển các kênh phân phối từ cửa hàng/quầy bán hàng/điểm bán trực tiếp khác sang xây dựng kênh bán hàng online trên các trang mạng xã hội, website, sàn thương mại điện tử. Thực tế cho thấy, sau khi thể hiện vai trò “phao cứu sinh” cho ngành bán lẻ trong giai đoạn đại dịch Covid-19 bùng nổ, thương mại điện tử đã chính thức trở thành một xu hướng tất yếu của ngành. Thậm chí, đã trở thành yếu tố hàng đầu quyết định sự tồn tại của doanh nghiệp trong bối cảnh hiện nay. Theo Sách Trắng thương mại điện tử Việt Nam năm 2022, sau 7 năm, thị trường thương mại điện tử Việt Nam đạt nhiều kết quả ấn tượng. Nếu như năm 2015, thương mại điện tử bán lẻ Việt Nam mới chỉ đạt 5 tỷ USD, tăng 23% so với năm trước thì đến năm 2018, con số này đã đạt mức 8,06 tỷ USD (tăng 30% so với năm 2017).
Sang năm 2019, thương mại điện tử Việt Nam chính thức vượt mốc 10 tỷ USD, đạt 11,8 tỷ USD vào năm 2020, tiếp tục tăng lên 13,7 tỷ USD vào năm 2021. Thông tin từ Bộ Công Thương, năm 2022, quy mô thị trường thương mại điện tử bán lẻ Việt Nam ước đạt 16,4 tỷ USD, chiếm 7,5% doanh thu hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng cả nước. Các nền tảng bán hàng online phổ biến như: Lazada, Shopee, Tiki, Chotot… đều cho thấy sự sôi động và sức tăng trưởng mạnh của các nhóm ngành hàng; cùng với đó là hoạt động thương mại bán lẻ qua các nền tảng mạng xã hội như Facebook, Tiktok… cũng đang nở rộ. Đến nay, hoạt động thương mại điện tử tiếp tục phát triển và trở thành kênh phân phối hàng hóa quan trọng, với tốc độ tăng trưởng bình quân 20%/năm đưa Việt Nam vào nhóm 5 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử hàng đầu thế giới. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng, quy mô thương mại điện tử bán lẻ hiện ở mức 7,5% là khá khiên tốn so với thị trường bán lẻ Việt Nam hiện có trị giá khoảng 250 tỷ USD. Do đó, thương mại điện tử bán lẻ được dự đoán tiếp tục sẽ là xu thế phát triển trong thời gian tới và có thể đạt mức tăng trưởng 28% với trị giá khoảng 40 tỷ USD. Các sản phẩm được mua online nhiều nhất là sản phẩm thời trang, thiết bị gia dụng…
Thứ hai, quá trình giao dịch thương mại hàng hóa bán lẻ có sự cộng tác với dịch vụ thanh toán được số hóa: Thanh toán điện tử, dịch vụ giao hàng tận nơi, tích điểm điện tử, mã khuyến mãi,… Sự dịch chuyển từ mua hàng trực tiếp chuyển sang trực tuyến phát triển từ thời kỳ dịch Covid-19 bùng phát đến nay đã kéo theo sự thay đổi về phương thức thanh toán từ sử dụng tiền mặt sang các phương thức thanh toán không dùng tiền mặt thông qua quét mã chuyển khoản, quẹt thẻ… Theo đó, số lượng giao dịch cũng như giá trị thanh toán không dùng tiền mặt của Việt Nam từ năm 2020 đến nay cũng tăng lên đáng kể.
Báo cáo Vietnam Digital 2023 cho thấy, thời điểm tháng 01/2023, Việt Nam có 77,93 triệu người dùng Internet, chiếm khoảng 79,1% dân số, tăng thêm 5,3 triệu người (tương đương tăng 7,3%) so với đầu năm 2022. Với tỷ lệ dân số sử dụng thiết bị thông minh có kết nối internet cao cùng những chính sách tạo thuận lợi của Chính phủ để đẩy mạnh thanh toán không dùng tiền mặt, từ năm 2020, số lượng tài khoản thanh toán của cá nhân trong các hệ thống ngân hàng đã tăng lên rất nhanh. Thông tin từ Ngân hàng nhà nước, nếu như cuối năm 2019, số lượng tài khoản thanh toán của cá nhân trong hệ thống ngân hàng mới chỉ là 88,5 triệu tài khoản thì đến hết năm 2021, con số này đã tăng lên gấp 1,3 lần, đạt gần 115,2 triệu tài khoản. Bình quân trong 02 năm 2020-2021, tốc độ tăng số lượng tài khoản thanh toán của cá nhân đạt 14,1%/năm, cao hơn nhiều so với mức tăng 10,9% của năm 2019. Bên cạnh thanh toán trực tuyến qua tài khoản ngân hàng, dịch vụ Mobile Money không cần tài khoản ngân hàng được mở rộng, góp phần thúc đẩy hoạt động thanh toán số hóa ngành bán lẻ “len lỏi” tới chợ dân sinh, cửa hàng tạp hóa… các vùng nông thôn, miền núi, vùng sâu vùng xa.
Thứ ba, tự động hóa trong quản trị và chăm sóc khách hàng thông qua sử dụng dữ liệu điện toán đám mây, phần mềm thu thập, quản lý và chăm sóc khách hàng công nghệ AI: Việc ứng dụng thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 trong cuộc chuyển mình số hóa của ngành bán lẻ đang đem lại nhiều tiện ích đối với người bán. Nhờ ứng dụng các thành tựu số trong quản trị quan hệ khách hàng, cụ thể như các phần mềm tự động hóa bán hàng có thể lưu trữ và phân loại các tệp khách hàng theo nhu cầu khác nhau và theo dõi quá trình mua hàng của khách hàng đó; dựa vào những thói quen người dùng, nhân viên bán hàng từ đó đưa ra các hoạt động chăm sóc, hỗ trợ với mục đích nâng cao tỉ lệ chuyển đổi đơn hàng hơn. Người bán có thể cùng lúc thực hiện công việc tư vấn, chăm sóc khách hàng với số lượng lớn, từ đó nhận được nhiều đơn hàng hơn so với cách thức sử dụng nguồn lực con người truyền thống. Ngoài ra, tự động hóa trong thương mại bán lẻ còn đem lại nhiều lợi ích như: Giảm chi phí, tăng hiệu quả hoạt động, đồng bộ hóa dữ liệu, xử lý linh hoạt tối ưu hóa quy trình bán hàng và quản lý tệp khách hàng. Với những lợi ích thiết thực, quá trình này được cho sẽ là một trong những xu thế thời đại của ngành bán lẻ cả trong hiện tại và tương lai.
Thứ tư, ứng dụng giải pháp công nghệ để quản trị và vận hành doanh nghiệp bán lẻ: Đứng trước “miếng bánh bán lẻ” màu mỡ, với thị phần đầy tiềm năng đang thu hút nhiều sự quan tâm và đầu tư, nhiều nền tảng, giải pháp công nghệ số cũng đã, đang và sẽ hướng tới ngành này. Hiện có nhiều phần mềm công nghệ có thể hỗ trợ doanh nghiệp cũng như cá nhân bán lẻ với những giải pháp như: Sử dụng những phần mềm cung cấp giải pháp quản lý hàng hóa, bán hàng tự động, giải pháp ERP hỗ trợ xây dựng, tùy chỉnh và quản lý web thương mại điện tử, quản lý nhân sự, tài chính, hoạt động marketing... Điều này khá hiệu quả, nhất là đối với những doanh nghiệp bán lẻ lớn có quy trình làm việc phức tạp.
Câu chuyện chuyển đổi số ngành bán lẻ đang là vấn đề được quan tâm hàng đầu bởi đây thực sự là một ngành dịch vụ nhiều tiềm năng phát triển, mang lại lợi ích đáng kể cho nền kinh tế nước nhà. Tuy nhiên, để chuyển đổi số ngành bán lẻ Việt Nam phát triển theo xu hướng tích cực cần có thể chế chính sách cùng hành lang pháp lý đáp ứng kịp thời với thực tế. Đây chính là thách thức, đồng thời cũng là vấn đề được Chính phủ quan tâm chỉ đạo sát sao bằng nhiều chủ trương, chính sách. Kỳ vọng với các xu hướng mới hình thành trong chuyển đổi số, quy mô bán lẻ Việt Nam sẽ đạt tới con số 350 tỷ USD vào năm 2025 như dự đoán, góp phần thực hiện thành công Chiến lược phát triển thương mại trong nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045./.
ThS. Nhữ Thị Hồng
Học Viện Ngân hàng
Học Viện Ngân hàng