Với hơn 146 năm phát triển hợp tác xã, Hà Lan được đánh giá là quốc gia phát triển hợp tác xã hàng đầu thế giới. Những kinh nghiệm trong xây dựng, quản lý và phát triển hợp tác xã của Hà Lan đã được các nước trên thế giới ghi nhận và học tập. Mới đây tại Việt Nam, các chuyên gia của tổ chức Hỗ trợ phát triển nông nghiệp Hà Lan (Agriterra) - thuộc Liên đoàn hợp tác xã Hà Lan đã chia sẻ những kinh nghiệm có thể vận dụng vào xây dựng hợp tác xã tại Việt Nam. Theo đó, Agriterra nhấn mạnh đến sự khác biệt giữa khuôn khổ pháp lý, các nhân tố tạo nên sự thành công của các hợp tác xã, vấn đề về quản trị, tập huấn, đào tạo, truyền thông và các tiêu chuẩn đánh giá hợp tác xã…
Với khoảng 17 triệu dân nhưng Hà Lan có đến hơn 30 triệu thành viên hợp tác xã. Nghĩa là 1 thành viên có thể tham gia 2-3 hợp tác xã, thậm chí có thành viên còn tham gia tới 10 hợp tác xã. Hiện Hà Lan có 2.500 hợp tác xã, doanh thu bình quân hàng năm của các hợp tác xã đạt 111 triệu EUR, đóng góp vào 18% GDP quốc gia.
Tại Hà Lan, hợp tác xã là một thực thể kinh tế, có nghĩa vụ xã hội là tạo việc làm cho người lao động, luật pháp hỗ trợ kết hợp với tính linh hoạt để sắp xếp điều lệ. Đặc biệt, hợp tác xã phấn đấu đạt được lợi nhuận, coi như một phương tiện để bảo đảm sự liên tục và phát triển bền vững.
Mô hình hợp tác xã ở Hà Lan được tổ chức từ dưới lên trên, được thành lập dựa trên sự mở rộng từ trang trại và xuất phát từ nhu cầu của các thành viên và trở thành cánh tay nối dài của nông trại. Lợi ích kinh tế của thành viên là kết nối kinh doanh với hợp tác xã, không liên quan đến vốn cổ phần. Hợp tác xã tăng vốn chủ yếu thông qua tích lũy từ lợi nhuận chứ không phải từ vốn góp của thành viên.
Với việc được tổ chức như một doanh nghiệp, hợp tác xã tại Hà Lan có người đứng đầu là hội đồng thành viên, nắm toàn bộ cổ phần và định hướng hoạt động cũng như đưa ra quyết định về hợp tác xã. Trong quá trình hoạt động, thành viên hội đồng quản trị phải có trách nhiệm trau dồi kiến thức, nắm bắt cơ hội tốt nhất để phát triển hợp tác xã.
Hoạt động truyền thông được diễn ra minh bạch và thường xuyên trong toàn bộ hợp tác xã. Các thành viên liên tục được yêu cầu nâng cao kỹ năng và kiến thức. Mặc dù, mỗi hợp tác xã có sự hoạt động độc lập, xác định chiến lược, quy tắc riêng. Song các hợp tác xã tại Hà Lan đều mong muốn phục vụ tốt cho lợi ích thành viên, cùng nhau liên kết sản xuất, cùng nhau tiêu thụ sản phẩm, hỗ trợ lẫn nhau để vượt qua khó khăn và đáp ứng các nhu cầu của thành viên cũng như vì sự phát triển của hợp tác xã.
Trong chuỗi giá trị, hợp tác xã đóng vai trò là trung gian đầu mối, là chìa khóa cho các hộ sản xuất nhỏ tham gia vào chuỗi giá trị và có thể kiểm soát rủi ro trong hoạt động sản xuất kinh doanh bằng liên kết với ngân hàng.
Các hợp tác xã có sự phát triển tốt và bền vững nhất tại Hà Lan là các hợp tác xã về ngân hàng, nông nghiệp và bảo hiểm. Thị phần của các hợp tác xã nông nghiệp của Hà Lan đứng thứ hai (sau Phần Lan) tại các quốc gia châu Âu.
Với khoảng 17 triệu dân nhưng Hà Lan có đến hơn 30 triệu thành viên hợp tác xã. Nghĩa là 1 thành viên có thể tham gia 2-3 hợp tác xã, thậm chí có thành viên còn tham gia tới 10 hợp tác xã. Hiện Hà Lan có 2.500 hợp tác xã, doanh thu bình quân hàng năm của các hợp tác xã đạt 111 triệu EUR, đóng góp vào 18% GDP quốc gia.
Tại Hà Lan, hợp tác xã là một thực thể kinh tế, có nghĩa vụ xã hội là tạo việc làm cho người lao động, luật pháp hỗ trợ kết hợp với tính linh hoạt để sắp xếp điều lệ. Đặc biệt, hợp tác xã phấn đấu đạt được lợi nhuận, coi như một phương tiện để bảo đảm sự liên tục và phát triển bền vững.
Mô hình hợp tác xã ở Hà Lan được tổ chức từ dưới lên trên, được thành lập dựa trên sự mở rộng từ trang trại và xuất phát từ nhu cầu của các thành viên và trở thành cánh tay nối dài của nông trại. Lợi ích kinh tế của thành viên là kết nối kinh doanh với hợp tác xã, không liên quan đến vốn cổ phần. Hợp tác xã tăng vốn chủ yếu thông qua tích lũy từ lợi nhuận chứ không phải từ vốn góp của thành viên.
Với việc được tổ chức như một doanh nghiệp, hợp tác xã tại Hà Lan có người đứng đầu là hội đồng thành viên, nắm toàn bộ cổ phần và định hướng hoạt động cũng như đưa ra quyết định về hợp tác xã. Trong quá trình hoạt động, thành viên hội đồng quản trị phải có trách nhiệm trau dồi kiến thức, nắm bắt cơ hội tốt nhất để phát triển hợp tác xã.
Hoạt động truyền thông được diễn ra minh bạch và thường xuyên trong toàn bộ hợp tác xã. Các thành viên liên tục được yêu cầu nâng cao kỹ năng và kiến thức. Mặc dù, mỗi hợp tác xã có sự hoạt động độc lập, xác định chiến lược, quy tắc riêng. Song các hợp tác xã tại Hà Lan đều mong muốn phục vụ tốt cho lợi ích thành viên, cùng nhau liên kết sản xuất, cùng nhau tiêu thụ sản phẩm, hỗ trợ lẫn nhau để vượt qua khó khăn và đáp ứng các nhu cầu của thành viên cũng như vì sự phát triển của hợp tác xã.
Trong chuỗi giá trị, hợp tác xã đóng vai trò là trung gian đầu mối, là chìa khóa cho các hộ sản xuất nhỏ tham gia vào chuỗi giá trị và có thể kiểm soát rủi ro trong hoạt động sản xuất kinh doanh bằng liên kết với ngân hàng.
Các hợp tác xã có sự phát triển tốt và bền vững nhất tại Hà Lan là các hợp tác xã về ngân hàng, nông nghiệp và bảo hiểm. Thị phần của các hợp tác xã nông nghiệp của Hà Lan đứng thứ hai (sau Phần Lan) tại các quốc gia châu Âu.
Ảnh minh họa: Nguồn internet
Các chuyên gia cho biết, yếu tố tạo nên sự thành công trong mô hình quản lý phát triển hợp tác xã tại Hà Lan được dựa trên 3 nguyên tắc hoạt động của hợp tác xã. Theo đó, thành viên hợp tác xã là người kiểm soát, bỏ phiếu một cách dân chủ hoặc theo tỉ lệ và quản trị hợp tác xã, người nông dân là thành viên kiểm soát hợp tác xã cũng đồng thời là người sử dụng dịch vụ của hợp tác xã; Thành viên hợp tác xã là người sở hữu, góp vốn cho hợp tác xã với lãi suất thấp, người sở hữu và góp vốn cho hợp tác xã cũng chính là những người sử dụng; Thành viên là người hưởng lợi, hợp tác xã cung cấp các dịch vụ cần thiết và thu nhập ròng được phân phối cho các thành viên dựa trên cơ sở chi phí sử dụng dịch vụ của thành viên. Do vậy, mục đích duy nhất của hợp tác xã là tối ưu hóa lợi nhuận và phân phối cho thành viên dựa trên mức độ sử dụng dịch vụ của các thành viên…
Theo đánh giá, mô hình quản lý và hoạt động của các hợp tác xã tại Hà Lan đã mang lại hiệu quả thiết thực. Những kinh nghiệm đó đã được Tổ chức hỗ trợ phát triển nông nghiệp Hà Lan (Agriterra) hỗ trợ, cung cấp đến các tổ chức nông dân và các hợp tác xã tại các nước có nền kinh tế đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Tổ chức này đã được thành lập cách đây hơn 20 năm và nay là một tổ chức phát triển Quốc tế hoạt động tại hơn 20 nước ở Châu Phi, Châu Á, Châu Mỹ La tinh. Tính đến nay tổ chức Agriterra đã hỗ trợ cho hơn 660 nghìn nông dân với hơn 250 hợp tác xã về 3 lĩnh vực: quản lý tài chính, quản trị và phát triển kinh doanh.
Trong quá trình phối hợp triển khai hỗ trợ phát triển các hợp tác xã tại Việt Nam, Agriterra cho biết, sự phát triển hợp tác xã ở Việt Nam còn một số tồn tại, hạn chế. Cụ thể: Niềm tin của các thành viên với sự hoạt động và phát triển của hợp tác xã chưa cao. Các hợp tác xã thường gặp khó khăn trong việc kết nối đầu ra cho sản phẩm. Việc quản trị kinh doanh còn nhiều hạn chế, khó tiếp cận với các nguồn vốn hỗ trợ. Đa số thành viên quản trị hợp tác xã đã nhiều tuổi, khó tiếp cận công nghệ thông tin trong xu thế cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 phát triển mạnh mẽ như hiện nay. Ngoài ra, kỹ năng quản lý của hội đồng quản trị trong các hợp tác xã của Việt Nam còn khá yếu.
Ngoài ra, khi nghiên cứu các mô hình hợp tác xã tại Việt Nam, các chuyên gia Agriterra nhận thấy có sự khác biệt đáng kể giữa các mô hình phát triển hợp tác xã. Như: ở Việt Nam có riêng một luật điều chỉnh trong lĩnh vực hợp tác xã và nhiều chính sách hỗ trợ. Luật và quy định của Nhà nước quyết định cơ cấu tổ chức hợp tác xã, trong đó hội đồng quản trị có thể kiêm cả vai trò giám đốc. Thành viên có thể không giao dịch với hợp tác xã và mỗi thành viên góp không quá 20% vốn pháp định. Hợp tác xã kinh doanh thuộc một tập thể (mô hình 1 cấp). Trong khi đó, tại Hà Lan không có Luật Hợp tác xã, chỉ có Luật Dân sự liên quan đến các pháp nhân trong hợp tác xã. Việc quản lý và kinh doanh là hai hoạt động tách biệt nhau (mô hình 2 cấp). Vị trí thành viên có hai chức năng, nhiệm vụ khác nhau. Thành viên vừa là người tham gia hội đồng quản trị, hội đồng thành viên, quyết định hợp tác xã hoạt động như thế nào, quyết định điều lệ, tức họ là người sở hữu hợp tác xã. Đồng thời, họ là nhà cung cấp, sản xuất và kinh doanh…
Nhận biết được sự khác biệt và với kinh nghiệm 5 năm có mặt tại Việt Nam, Agriterra đặt mục tiêu hỗ trợ phát triển hợp tác xã hiện đại, mang lại nhiều hiệu quả hơn. Đặc biệt, Agriterra cũng sẽ ưu tiên phối hợp với các tổ chức quốc tế khác nhằm hỗ trợ tích cực để các hợp tác xã và kinh tế tập thể ở Việt Nam phát triển mạnh mẽ, tương xứng với tiềm năng, lợi thế của Việt Nam.
Theo đó, tổ chức Agriterra đã có một số khuyến nghị trong xây dựng, quản lý và phát triển hợp tác xã của Việt Nam. Trong đó nhấn mạnh sự hợp tác giữa hợp tác xã với các doanh nghiệp tư nhân là khá tốt, tuy nhiên không thể để họ tham gia quản trị hợp tác xã, bởi hợp tác xã phải dựa trên thành viên. Ngoài ra, hợp tác xã có thể hợp tác kinh doanh với những người không phải thành viên, miễn là sự hợp tác đó mang lại lợi ích cho các thành viên. Việc gây dựng mối quan hệ với doanh nghiệp đòi hỏi hợp tác xã cần sản xuất tốt hơn, chất lượng tốt hơn, số lượng tốt hơn và tập trung theo nhu cầu của doanh nghiệp. Các chuyên gia cho rằng việc phát triển hợp tác xã cần dựa vào các yếu tố tài chính, quản trị kinh doanh và thị trường.
Ngoài ra, vị trí của Ban kiểm soát ở các hợp tác xã tại Việt Nam nên thay đổi theo hướng không phải là nhân viên dưới quyền quản lý, mà phải ở vị trí độc lập. Các hợp tác xã có thể tùy chọn hoặc thuê kiểm soát bên ngoài (không phải thành viên) với các kỹ năng, kiến thức cụ thể và cung cấp tư vấn về quản trị.
Bên cạnh đó, việc nâng cao nhận thức bằng giáo dục, truyền thông và chia sẻ, giới thiệu cũng sẽ là yếu tố rất quan trọng để tạo sự thay đổi. Do đó, Việt Nam cần tập trung hơn vào đào tạo cho các hợp tác xã về quản trị và lập kế hoạch kinh doanh theo chuỗi giá trị; thiết lập một nhóm các giảng viên chính được chứng nhận là những người hiểu rõ về hợp tác xã, sau đó bản thân họ sẽ truyền dạy cho các hợp tác xã cơ sở để phổ biến thông tin.
Việt Nam cũng nên đưa ra những tiêu chuẩn đánh giá và xếp hạng hợp tác xã để tăng tính cạnh tranh. Thực tế, hàng năm, Hà Lan cũng đã đưa ra danh sách 100 hợp tác xã có hoạt động tốt nhất. Thông tin này không chỉ được chia sẻ trên tạp chí chuyên ngành, mà còn chia sẻ trên nhiều tờ báo khác về nông nghiệp và kinh tế… Với hình thức này hợp tác xã sẽ được khẳng định tầm quan trọng cũng như ghi nhận những đóng góp của họ vào nền kinh tế quốc dân…
Các chuyên gia của Agriterra cho rằng, muốn phát triển được hợp tác xã ở Việt Nam cần xử lý 5 thách thức lớn, bao gồm: Tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho HTX, quản lý thành viên hợp tác xã hiệu quả, đảm bảo không có sự khác biệt lớn giữa các thành viên, đồng thời tạo sự phối hợp tốt giữa các thành viên và chiến lược tập trung vào chuỗi giá trị. Trong đó, môi trường pháp lý thuận lợi bao gồm điều lệ hoạt động linh hoạt, tự chủ và luôn đổi mới trong quản trị. Quản lý thành viên có hiệu quả bao gồm sự đồng lòng của các thành viên và đội ngũ lãnh đạo có kỹ năng…
Có thể thấy, với những kinh nghiệm chia sẻ của Agriterra sẽ là bài học quý cho các nhà hoạch định chính sách, chính quyền và Liên minh hợp tác xã các cấp tại Việt Nam. Tuy nhiên, Việt Nam cũng cần nghiên cứu, chọn lọc, từng bước triển khai áp dụng cho phù hợp với thực tiễn./.
T.H