Ngay sau khi nhậm chức, tháng 1-2013, chính quyền Abe thông báo bắt đầu triển khai một chương trình cải cách kinh tế (còn được gọi là Abenomics). Hai trụ cột chính của chương trình này đều gây ngạc nhiên cao độ. Một là, tăng chi tiêu công trong khi hầu hết các nước lại đang thực hiện chính sách thắt chặt chi tiêu nhằm đối phó với khủng hoảng kinh tế. Hai là, thả lỏng tiền tệ nhằm hạ giá đồng Yên và điều này rất dễ dẫn đến một cuộc chiến thương mại.
Trong bối cảnh quan hệ Mỹ - Nga còn đang khá căng thẳng, hoàn toàn không phải vì đang đảm nhận nhiệm vụ trung gian hòa giải, nhưng Thủ tướng Abe đã viếng thăm cả hai nước trong khoảng thời gian ngắn. Thăm Mỹ ngày 21 – 25-2-2013 và tới Moscow trong hai ngày 28 và 29-4.
Chính quyền Abe lại tiếp tục gây bất ngờ với chuyến viếng thăm “bí mật” tới Bình Nhưỡng bốn ngày của Cố vấn thủ tướng Isao Lijima từ ngày 14 đến 17-5 vừa qua. Tính chất “đặc biệt” của chuyến đi này thể hiện từ người thực hiện, thời điểm và lộ trình cũng như mục đích (theo cách chính quyền Nhật Bản giải thích).
Dù Nhật Bản và Triều Tiên không có quan hệ ngoại giao nhưng ông Isao Lijima lại là một “người quen” của Bình Nhưỡng, ông đã từng tới đây hai lần vào tháng 9-2002 và tháng 5-2004. Chuyến đi diễn ra trong lúc bầu không khí nóng bỏng trên bán đảo Triều Tiên chưa cho thấy dấu hiệu hạ nhiệt nào và các đồng minh Mỹ và Hàn Quốc của Nhật Bản vẫn đang chủ trương tiếp tục gây sức ép với chính phủ Triều Tiên.
Ngay sau khi rời Bình Nhưỡng ngày 17-5, trong khi quan hệ giữa Nhật Bản và Trung Quốc vẫn đang rất căng thẳng chung quanh vấn đề tranh chấp Senkaku/Điếu Ngư, ông Lijima đã ghé qua Bắc Kinh một ngày. Cho đến giờ, nội dung cuộc trao đổi của ông Isao Lijima với các nhà chức trách Triều Tiên vẫn chưa được tiết lộ, điều duy nhất tất cả được biết về mục đích của chuyến đi là qua phát biểu của Thủ tướng Abe tại thượng viện hôm 20-5-2013. Thủ tướng Abe khẳng định chuyến đi này chỉ nhằm giải quyết vấn đề con tin của Nhật Bản tại Triều Tiên từ thập kỷ 70 và 80 của thế kỷ 20.
Tất cả những thông số trên khiến những bên quan tâm đau đầu vì cái sự buộc phải đồn đoán do tính không logic của chúng.
Thứ nhất, chuyến viếng thăm này dù ít hay nhiều đều đã tác động tới Mỹ và Hàn Quốc. Hầu hết các ý kiến đều cho rằng chuyến đi sẽ tạo ra những rạn nứt trong quan hệ đồng minh giữa các nước này. Mỹ và Hàn Quốc vẫn kiên trì lập trường cứng rắn với Triều Tiên, muốn cộng đồng quốc tế tiếp tục các biện pháp trừng phạt nhằm buộc Triều Tiên phải từ bỏ chương trình hạt nhân, trước hết là các vụ thử hạt nhân. Chính vì vậy, hành động của Nhật Bản có thể coi là bước khởi đầu cho những hành động không chính thức song phương tiếp theo với Triều Tiên. Hàn Quốc tỏ ra khá thất vọng về cách hành xử của Nhật Bản và phát ngôn viên Bộ ngoại giao Hàn Quốc Cho Tae-Young đã phải thốt lên rằng “chuyến đi là vô ích và không phù hợp”.
Tuy nhiên, nếu giả thuyết này là đúng thì cũng phải thấy cách xử lý của Nhật Bản cũng không phải quá bất hợp lý. Trong suốt mấy tháng qua, tình trạng căng thẳng trên bán đảo Triều Tiên có thể khiến người Nhật buộc phải có những suy tính lại về cách thức bảo vệ đất nước. Rõ ràng, việc Nhật Bản bị cuốn vào tình trạng “không chiến tranh, không hòa bình” trên bán đảo Triều Tiên đang đe dọa đến những mục tiêu cải cách của chương trình Abenomics. Hơn thế, đúng là chính quyền Obama luôn tuyên bố sẽ không bỏ rơi đồng minh, nhưng trong nhiều tình huống xung đột hiện đại, đặc biệt nếu vũ khí hạt nhân được sử dụng, Nhật Bản sẽ phải có những hành động chủ động để tránh tình trạng “nước xa không cứu được lửa gần”.
Tuy thế, cũng không loại trừ trường hợp, vào thời điểm hiện tại, ngay chính cả Mỹ và Hàn Quốc cũng đang muốn tìm cách giảng hòa với Triều Tiên dù rõ ràng chưa có một phương án khả thi nào. Nếu thế, chuyến đi này lại là một dàn xếp hữu ích và như vậy sẽ chẳng có rạn nứt nào xảy ra trong nội bộ Nhật Bản, Hàn Quốc và Mỹ.
Thứ hai, một số ý kiến lại cho rằng chuyến đi này nhằm hướng tới nỗ lực tách Triều Tiên ra khỏi vùng ảnh hưởng truyền thống. Điều này có vẻ hợp lý trong bối cảnh Nhật Bản đang phải cố gắng tập hợp lực lượng để đối phó với tình trạng quan hệ căng thẳng với Trung Quốc. Nhưng phương án này rõ ràng là rất khó trở thành hiện thực bởi chính sách nhất quán tự chủ của chính phủ Triều Tiên. Thực tế, hiện nay Triều Tiên cũng đang rất cần tập trung cho các nhiệm vụ phát triển kinh tế và vì thế việc cải thiện quan hệ với Nhật Bản đương nhiên là một trong những phương án hữu ích. Nhưng những biến cố trong suốt thời gian qua đã khiến cho niềm tin của chính phủ Triều Tiên vào sự thay đổi từ phía Nhật Bản chỉ còn lại ở mức rất thấp và vì thế, để tạo dựng lại sự tin cậy sẽ còn cần rất nhiều thời gian.
Chính việc ông Lijima ghé thăm Bắc Kinh ngay sau đó đã phủ nhận mục đích này của Nhật Bản. Nếu vậy, rất có thể, chính phủ Abe đang có những điều chỉnh trong chính sách khu vực theo hướng dung hòa, cố tạo hòa khí với tất cả nhằm khắc phục sự tụt hậu về kinh tế.
Thứ ba, dù với bất cứ mục tiêu công khai hay thầm kín nào thì rõ ràng chuyến đi của ông Isao Lijima đã khiến cả thế giới phải chú ý đến Nhật Bản. Nhưng nếu vậy, thì vị thế của Nhật Bản đã xuống thấp vậy sao? Kinh tế của Nhật dù đang rơi vào tình trạng trì trệ suốt 20 năm qua, nhưng họ vẫn là một trong những nền kinh tế hàng đầu thế giới. Như vậy phương án “đánh bóng” hình ảnh cũng có vẻ không hợp lý cho lắm!
Vậy thì tại sao chúng ta không quay trở lại với cách giải thích đơn giản nhất của Thủ tướng Abe là ông chỉ muốn giải quyết vấn đề con tin trong nhiệm kỳ của mình. Vấn đề này đã tồn tại quá lâu mà các nhà lãnh đạo trước đó không giải quyết được. Do đó, nếu ông Abe thành công thì rõ ràng đây cũng sẽ là một dấu ấn quan trọng trong nhiệm kỳ thứ hai này khi mà ở nhiệm kỳ trước, ông đã thành công trong việc tái lập Bộ Quốc phòng.
Hơn thế, hệ lụy của phương án này mới thực sự đáng lưu tâm. Sự thành công của vấn đề con tin có thể lại chính là cơ sở vững chắc để chính phủ Nhật Bản tạo dựng một vị thế mới ở khu vực.
Tất nhiên, tính xác thực của các đồn đoán thì vẫn luôn bị đặt thành vấn đề. Nhưng có một điều có thể chắc chắn là chuyến đi này càng khẳng định tính cách “cứng cỏi” của người Nhật trong bối cảnh khó lường hiện nay.